2019.02.20

Romuald Traugutt – carski oficer powstańczym dyktatorem

Romuald Traugutt – ostatni dyktator powstania styczniowego, nazwany przez Elizę Orzeszkową „polskim Leonidasem” jest kolejnym bohaterem naszego cyklu.

Romuald Traugutt
(1826–1864)
Carski oficer powstańczym dyktatorem

„Musisz być oficerem – będziesz Polsce potrzebny” – miała powtarzać babcia młodemu Trauguttowi. To właśnie ona, dbając o wychowanie go w miłości do ojczyzny oraz w wierze katolickiej, wywarła największy wpływ na wychowanie i późniejsze decyzje Romualda.

Traugutt urodził się w 1826 r. w Szostakowie na tzw. ziemiach zabranych, czyli ziemiach polskich wcielonych do Imperium Rosyjskiego. Rodzina Traugutta miała korzenie saskie – jego przodkowie ze strony ojca Ludwika przybyli do Polski wraz z królem Augustem II Wettynem. Matka, Alojza z Błockich, była spokrewniona z Szujskimi, wywodzącymi się z dawnej rodziny carskiej.

Romuald po ukończeniu gimnazjum w Świsłoczy zdecydował się na kontynuowanie nauki w petersburskim Instytucie Inżynierów Dróg Komunikacyjnych. Niestety, nie został przyjęty, więc, częściowo za namową babki, wstąpił do armii carskiej – zaciągnął się do saperów. Miał wówczas 18 lat. W 1848 r. otrzymał patent chorążego i przydział do batalionu, który wszedł w skład armii znienawidzonego przez Polaków feldmarszałka Iwana Paskiewicza, i wyruszał właśnie na Węgry, by stłumić tamtejszy zryw powstańczy przeciw Habsburgom. Traugutt dał się tam poznać jako zdolny oficer. Walczył dzielnie przeciw powstańcom węgierskim. Prawdopodobnie zetknął się wtedy z walczącymi u boku Madziarów dwoma legionami polskimi, którymi dowodzili generał Józef Wysocki i generał Józef Bem. Za udział w tłumieniu powstania Traugutt został awansowany, odznaczony orderem św. Anny oraz uhonorowany nagrodą pieniężną. Kolejnym sprawdzianem jego umiejętności wojskowych był udział w wojnie przeciw Turcji (1853), najpierw w Mołdawii i na Wołoszczyźnie, a następnie na Krymie, gdzie, jako inżynier wojskowy, przygotowywał fortyfikacje Sewastopola, które miały chronić miasto przed nadciągającymi wojskami francusko-brytyjskimi. Udział w przegranej przez Rosję wojnie krymskiej Traugutt zakończył w stopniu sztabskapitana i na stanowisku adiutanta sztabu głównego rosyjskiej 2. Armii. Otrzymał też kolejne odznaczenia i nagrody pieniężne. Niestety, karierze Traugutta towarzyszyły nieszczęścia rodzinne, które odcisnęły silne piętno na jego psychice: na przełomie 1859/1860 musiał pochować kolejno babkę Justynę, córkę Justynę, żonę Annę i syna Konrada. Zrozpaczony oficer zaszył się w

majątku siostry, by szukać pocieszenia w modlitwie, rozważał też wstąpienie do klasztoru. Zamiaru tego jednak nie zrealizował – przeciwnie, ponownie się ożenił. Jego wybranką została Antonina Kościuszkówna (wnuczka brata Tadeusza Kościuszki), którą poślubił jeszcze w 1860 r. Dwa lata później, na własną prośbę odszedł z wojska w stopniu podpułkownika, z prawem do noszenia munduru i stosunkowo wysoką pensją. Osiadł wraz z rodziną w Ostrowiu, w niewielkim majątku koło Kobrynia na Podlasiu.

Na wieść o wybuchu powstania styczniowego Traugutt, mimo wielu próśb, nie wstąpił w szeregi insurgentów. Był przeciwny zrywowi, a jako doświadczony w walkach z powstańcami oficer liniowy i sztabowiec, zdawał sobie sprawę, jaki los czeka nieliczne partie powstańcze w starciu z największą armią ówczesnego świata. Dopiero w kwietniu 1863 r. zdecydował się przyłączyć do walczących. Stanął na czele prawie 200-osobowego oddziału. Mimo stoczenia kilku zwycięskich potyczek, Traugutt musiał rozpuścić oddział – przewaga wroga był zbyt duża, a niechęć okolicznych chłopów do szlacheckiej partii uniemożliwiała działania i aprowizację. Schorowany dowódca przez kilka tygodni ukrywał się z majątku Elizy Orzeszkowej, po czym potajemnie wyjechał do Warszawy. Tutaj oczekiwał na niego awans generalski i decyzja Rządu Narodowego o wysłaniu go w misji dyplomatycznej na Zachód. Z misji tej Traugutt powrócił z przeświadczeniem, że pomocy francuskiej powstańcy na razie nie otrzymają, a już na pewno nie zimą. W drodze do Warszawy kontaktował się z wieloma powstańczymi dowódcami, co utwierdziło go w decyzji, by dokonać przewrotu i samodzielnie objąć ster rządów. Wierzył, że tylko władza dyktatorska może jeszcze ocalić wygasającą insurekcję.

17 października 1863 r. Traugutt usunął dotychczasowych członków Rządu Narodowego, sam stanął na jego czele i energicznie przystąpił do ratowania powstania. Zakładał, że na wiosnę 1864 roku uda się wznowić walki wszystkimi siłami. Aby to osiągnąć, należało wcześniej podjąć kilka działań. Pierwszym była reorganizacja walczących jeszcze oddziałów. Operujące na własną rękę partie dyktator podzielił na pułki, dywizje i korpusy, wyznaczył lokalnych dowódców i rozkazał zwiększać stany oddziałów. Miano tego dokonać przez zwołanie pospolitego ruszenia chłopów. Aby zachęcić chłopów do wstępowania do pułków powstańczych, Traugutt wydał dekret nakazujący karać śmiercią każdego, kto nie wykonuje postanowień Rządu Narodowego w sprawie uwłaszczenia. Chciał w ten sposób zlikwidować wśród szlachty opór przeciwko przekazywaniu ziemi chłopom. Uważał, że tylko tak radykalny krok może jeszcze uratować powstanie.

Działania Traugutta okazały się jednak spóźnione. Wojna o sprawę polską nie wybuchła, w lutym 1864 r. Rosjanie rozbili ostatnie duże oddziały powstańcze, a decyzja cara z 2 marca

o uwłaszczeniu chłopów przekreśliła definitywnie plany zwołania pospolitego ruszenia. Sam Traugutt został w wyniku zdrady aresztowany przez Rosjan w nocy z 10 na 11 kwietnia w swoim konspiracyjnym mieszkaniu przy ulicy Smolnej w Warszawie. Przetrzymywano go najpierw na Pawiaku, a następnie w Cytadeli Warszawskiej w osławionym X Pawilonie. Wyrokiem sądu wojskowego został skazany na degradację i śmierć przez powieszenie. Traugutta oraz 4 innych członków jego rządu powieszono 5 sierpnia 1864 r. Egzekucji towarzyszył blisko 30-tysięczny tłum warszawiaków, śpiewający hymn „Święty Boże! Święty mocny!”.

Julian Łukaszewicz, działacz stronnictwa czerwonych, tak napisał w swych pamiętnikach o działalności Traugutta: „[…] jenerał Traugutt wziął na swoje barki całe powstanie i zupełną odpowiedzialność za następstwa. […] Był to jedyny rząd w ciągu całego powstania, który sprostał swemu zadaniu, lecz stanął za późno na czele narodu, aby mógł go zbawić. Toteż ze śmiercią Traugutta i towarzyszy Polska zstąpiła do grobu!”.

Romuald Traugutt – carski oficer powstańczym dyktatorem

Zobacz więcej naszych artykułów

Józef Haller – błękitny generał, serdeczny rycerz niepodległości

Generał Józef Chłopicki

Zobacz więcej naszych artykułów

Józef Haller – błękitny generał, serdeczny rycerz niepodległości

Generał Józef Chłopicki

Logowanie

Nowe konto

Podaj swój e-mail, aby przypomnieć hasło